Rakip süreç teorisi, bağımlılığın ardındaki duygusal ve motivasyon faktörlerini açıklayabilir. Daha iyi bir süreç anlayışının madde bağımlılığı tedavisi için iyileştirilmiş sonuçlara yol açması da mümkündür.
Rakip süreç teorisi, uyuşturucu bağımlılığını kırmanın neden bu kadar zor olduğunu açıklayabilir. Uyuşturucu kullanımı başlangıçta hoş hisler çıkarır. Ancak zamanla, ilaç etkisini yitirecek ve kişinin zevkli duyumlara ulaşmak için ilacı daha fazla kullanmasını gerektirecektir.
Normal şartlarda rakip süreç teorisinin bir örneği bir şeyden korkuyor. Rakip süreç teorisi, bir kişinin korkuyu ne kadar çok yaşadığını, korkunun onları etkileyeceğini belirtir. Korkudaki bu düşüş, durumun artık korkutucu olmadığı noktaya kadar devam edebilir. Uyaran (korkulan şey) artık bir korku değilse, o zaman ikinci bir duygu (kabartma) ele alır.
Rakip süreç teorisi hakkında hızlı gerçekler:
- Rakip süreç teorisi, hoş olmayan bir şeyin ödüllendirildiği durumları açıklayabilir.
- Teori iş memnuniyetini anlamak için uygulanmıştır.
- Teori, bir kişinin duygularını motivasyonlarına bağlar.
- Teori üzerine yapılan araştırmalar, fiziksel acıdan kurtulmanın hoş hisler getirdiğini ve negatif olanları azaltabileceğini gösterdi.
- Rakip süreç teorisi de renkleri görme yeteneğini açıklamak için kullanılmıştır.
Rakip süreç teorisi nedir?
20. yüzyıl psikoloğu Richard Solomon, duyguların karşıt çiftlerde hareket ettiğine inanıyordu. Örneğin, zevk acıya karşı zıt bir duygudur.
Bir insan sürekli olarak duygusal bir tepkiye neden olan bir şeye maruz kaldığında, örneğin, korku, sonunda tam tersi bir duygu tetiklenecektir. Bu, ilk duygunun zayıflamasına ve bunun tersinin daha da güçlenmesine neden olabilir.
Solomon’un çalışmalarının önemli bir katkısı, bağımlılık konusundaki teorisi.
Uyuşturucu bağımlılığının, zevk ve geri çekilme duygularını eşleştirmesinden kaynaklandığını iddia etti.
Bağımlılıkla nasıl bağlantılı?
Bir kişi bir ilaca bağımlı olduğunda, ilacın keyifli etkileri zamanla azalacaktır. Sonunda, kişi ilacı almaktan zevk almaz ve geri çekilme (olumsuz etki) yanıtı devreye girer. Kişinin çekilme (veya negatif) semptomlarından kaçınmak için ilacı almaya devam etmesi muhtemeldir.
Bağımlılık tedavisi
Rakip süreç, bireylerin uyuşturucu kullanımından nasıl ve neden olumsuz etkilendiklerini açıklamanın bir yoludur.
Duygular ve motivasyon, bağımlılıkta itici bir güçtür. Bir kişi ilaçları ne kadar uzun kullanırsa, o kadar çok olumsuz etki vardır. Kişinin uyuşturucu kullanmaya devam etmesini engelleyen bu olumsuz etkilerden kurtulma arzusu, bırakma yeteneklerini etkiliyor.
Ne yazık ki, rakip süreç teorisi tedavi sonuçlarına yeterince odaklanmamaktadır.
Duyguları kontrol altına almanın en iyi yolu ve kazanılmış bir güdü gereksinimi, olumsuz etkilerin kontrolünü sağlamaktır.
Bağımlılık yapan davranışlardan kendini kaldırmak, profesyonel yardım ve destek gerektirir. Rakip süreç teorisinin, başarı ve başarısızlıklara dayanan bağımlılık kurtarma sürecini anlamaya çalışırken ve bunların nedenlerini yerine getirmesi mümkündür.
Rakip süreç teorisi neden bazı insanlar için olumsuzdur?
Birisi bir ilacı kullanmaya başladığında, yüksek seviyede zevk ve düşük bir geri çekilme söz konusudur. Bu noktada, bireyler hala daha az güçlükle bırakma yeteneğine sahip olabilirler. Ancak, uyuşturucudan aldıkları zevk yüzünden, bırakmaya motive olmayabilirler.
Ancak zamanla, zevk azalır ve çekilme belirtileri artar. Bu noktada, ilacı alma motivasyonu zevkle değil, yoksunluk belirtilerini önlemekle ilgilidir.
Süleyman’a göre, bağımlılık diğer temel ihtiyaçların üstesinden gelebilir.
Örneğin, bağımlılığı olan bir kişi, bağımlılıklarını tatmin etme yollarını, diğer temel ihtiyaçlara (aşk ve sosyal bağlantılar, yiyecek ve içecek, başarı ve diğer günlük insan davranışları gibi) kıyasla daha fazla zaman harcayabilir.
Çünkü, Süleyman’a göre, bağımlılık saikle ilgilidir ve diğer ihtiyaçlar kadar önemlidir. Süleyman ayrıca, bağımlılığın “kazanılmış bir güdü” haline geldiğine ve istek, yemek tercihleri, başarı ya da heyecan gibi arzu edilen kazanılmış ya da öğrenilmiş motiflerin insan davranışının önemli yönleri olduğuna inanır.
Çalışmalar ne diyor?
Virginia Polytechnic Institute ve State University, Blacksburg, VA araştırmacıları tarafından açıklandığı gibi, Solomon, skydivers duygularını analiz etti ve yeni skydivers deneyimli skydivers daha yüksek korku düzeyleri vardı ve etkinlikten az zevk aldı bulundu.
Deneyimli skydivers da inişleriyle daha çok keyif yaşadı. Yeni skydivers atlama devam ettikçe, daha fazla zevk ve daha az korku yaşamaya başladılar.
Frontiers in Psychology’den başka bir raporu, köpekleri 10 saniyelik şok tedavisi uygulayan koşumlara yerleştirerek Solomon’un teorisini inceledi. Başlangıçta, köpekler korkmuş ve paniklemişti. Şoklar durduktan sonra köpekler ihtiyatlı ve korunmuş oldu.
Deney devam ettikçe, köpekler şokları daha iyi tolere etmeye başladı. Deneme bittikten sonra, köpekler sonunda önceki hallerine döndü. Sonuçlar, köpeklerin korkudan korkuya, zamanla özgün kişiliklerine nasıl dönüştüğünü gösterdi. Araştırmacılar bunun daha çok, köpeklerin şok tedavisine alıştırıldığına inanıyor.
Sağlıklı durumlarda rakip süreci
Stres bazen ödül sistemine girebilir. Örneğin, stresli durumlara sürekli olarak dayanan çoğu insan zaman içinde daha iyi olma eğilimindedir.
Başka bir örnek, acil servis doktorları gibi oldukça stresli işlere sahip insanlar. Başlangıçta, doktorlar yüksek stres ve biraz acele ederler. Ancak zamanla, acele onları zorlamak yerine onları yönlendirir.
Rakip süreç teorisi, başlangıçta birbirlerinin tuhaflıklarını ele alan iki kişinin yeni ilişkilerde de görülebilir; bu alışkanlıklar zamanla daha az cazip hale gelir.
Rakip sürecin sağlıklı durumlarda başka bir örneği de korku filmi seyreden insanlarla ilgilidir. Birçok insan başlangıçta onları rahatsız ediyor, ama zaman geçtikçe onları izlemekten zevk alıyorlar.
Ağrılı durumlardan kurtulma
Rakip süreç teorisi kendini iyileşme ve ağrı rahatlamada gösterir. Ağrı azaldıkça ya da iyileşmeye devam ettikçe, insanların başlangıçta hissettikleri olumsuz duygular azalmaya başlar ve daha hoş duygular yaşamaya başlar.
Bu teori, intihar eğilimi olmayan kendine zarar verme davranışları üzerine yapılan araştırmalarla açıklanmıştır.
Huazhong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nden Wuhan, Hubei, Çin’den araştırmacılar, Çinli ergenler ve üniversite öğrencilerine intihar girişimi ve intihar girişimleri arasındaki bağlantıyı incelediler.
Rakip süreç teorisine dayanarak intiharı yapma yönteminin, duygusal tetikleyicilere tekrar tekrar maruz kalmanın zamanla değişeceğini öne sürdüler.
İlk zevk kısa ömürlüydi ve karşıt tepki daha da güçlendikçe, insanlar aynı tepkiyi daha önce olduğu gibi hissetmekten alamıyorlardı.
Diğer bir deyişle, intihar etmek isteyen asıl sebep – acıyı kaldırmak isteyen – artık ölümden korkmaktan dolayı gölgede kalıyor.
İş tatmini ve motivasyonu
1970’lerin sonlarında psikolog Frank Landy, iş tutumlarının vücudunun ne kadar iyi çalıştığından kaynaklandığını ileri sürdü. Landy’nin yaklaşımına dayanarak, ücret artışı gibi motivasyon faktörleri, kısa ömürlü olacaktır çünkü zaman, duyguların gücünü değiştirir. Bu nedenle, maaş her zamandığında, bir kişinin cevabı daha az elverişlidir.
Diğer araştırmacılar, Landy’nin fikirlerinin bazılarına katılmıyor. Örneğin, yeni çalışmalar günlük stresin iş tatmini ve motivasyonunu etkilediğini ve içgüdüsel olan veya bedenin işleyişi ile ilgili olmayan faktörleri etkilemediğini tespit etmiştir.
Rakip süreç teorisi, iş tatmini konusunda biraz bilgi sunarken, profesyonel ve işbaşı ortamındaki etkinliğini gösterecek yeterli araştırma yapılmamıştır.
