Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, milyonlarca çocuğu etkileyen ve sıklıkla yetişkinliğe giden bir durumdur.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocukların dikkat etmesi güçtür ve sıklıkla hiperaktif ve dürtüsel davranış gösterirler. DEHB’nin bu özellikleri sıklıkla çocuğun aile, arkadaş ve öğretmenlerle olan ilişkilerini etkiler.
Hangi yaşta DEHB başlar ve bebeklerde ve küçük çocuklarda görülen belirtiler var mı? Bu erken aşamada, DEHB’yi tedavi etmek için yapılabilecek bir şey var mı?
Hangi yaşta DEHB tanısı konur?
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine (CDC) göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde 4 ila 17 yaş arasındaki yaklaşık 6,4 milyon çocuk DEHB tanısı almıştır.
DEHB olan çocukların çoğu ilkokulda geçirdikleri süre boyunca teşhis edilir. DEHB tanısı konulan yaş ortalaması 7’dir. Hafif DEHB’si olan çocuklar genellikle yaklaşık 8 yaşında teşhis edilmekte ve şiddetli DEHB olan çocuklar 5 yaşında daha erken teşhis edilmektedir.
2011’de Amerikan Pediatri Akademisi (AAP), 6-12 yaş arasındaki okul öncesi ve gençleri kapsayacak şekilde, DEHB’nin 6-12 yaş arasındaki çocuklardan tanı ve tedavi edilmesine yönelik kılavuzlarını genişletmiştir. Ancak, DEHB olan 4 yaşın altındaki çocukları teşhis etmek için klinik rehber bulunmamaktadır.
DEHB’nin bebeklerde teşhis edilebileceğine dair kanıt var mı?
AAP kılavuzları 3 ve daha küçük yaştaki çocuklarda DEHB tanısını koymaya yönelik olmamasına rağmen, yeni yürümeye başlayan çocuklara DEHB tanısı konulduğunu ve tedavi edildiğini gösteren kanıtlar vardır.
DEHB’ye işaret eden olası nedenler ve risk faktörleri arasında şunlar yer almaktadır:
- Genetik
- Hamilelik sırasında uyuşturucu, alkol veya sigara kullanımı veya hamilelik sırasında çevre toksinlerine maruz kalma anne
- Prematüre doğum veya düşük doğum ağırlığı
- Gelişimdeki kritik anlarda merkezi sinir sistemi problemleri
Çalışmalar, aşağıdakilerin DEHB’nin erken göstergeleri olabileceğini göstermiştir. Bir çocuğun bu belirtilerden ve semptomlardan bazılarının DEHB’ye sahip olduğu anlamına gelmediği unutulmamalıdır:
- Baş büyüme hızında azalma
- Motor gelişiminde, konuşmada ve dilde gecikme
- Davranışsal zorluklar
Bir çalışma, DEHB olan çocukların üçte birinin 9 aylık konuşma gelişimini geciktirdiğini göstermektedir. Üçte ikisi konuşma ve dil konuşmalarında 18 aylık bir gecikme yaşadı.
Bazı araştırmacılar, DEHB’nin çocuklarda 3 yaşına ulaşır ulaşmaz ayrıntılı değerlendirmelerle güvenilir bir şekilde teşhis edilebileceğini düşündürmektedir. Okul çağındaki çocuklar üzerinde yapılan bir araştırma, annelerin, DEHB belirtilerinin, çocukların üçte ikisinde 4 yaş veya daha önce başlayan belirtileri bildirdiklerini belirtmektedir.
Küçük çocuklar için DEHB tanısı koymaya yönelik bir ölçüt olmamakla birlikte, araştırmalar DEHB belirtileri gösteren 3 yaşındakilerin DEHB tanısı için 13 yaşına kadar tanı ölçütlerini karşıladığını göstermektedir.
2010-2011 Ulusal Çocuk Sağlığı Araştırması, DEHB tanısı almış olan 2 ile 5 yaş arasında yaklaşık 194.000 çocuğun bulunduğunu ortaya koymuştur.
Yeni yürümeye başlayan çocuklarda DEHB erken belirtileri ve belirtileri
4 yaşından küçük çocuklarda DEHB belirtilerini fark etmek zordur. Bu yaştaki çocuklar hızlı bir şekilde değişmektedir ve DEHB için Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-V) listelenen davranışları her zaman yapamazlar.
Çok fazla enerjiye sahip olan, ya da çok aktif olan ve DEHB’si olmayan çocuklar genellikle hikayeler için gerekli olduğunda veya resimli kitaplara bakmak için odaklanabilir. Onlar da bir bulmaca oturmak ve yapmak ya da oyuncak koymak mümkün.
Ancak, DEHB olan çocuklar genellikle bu şeyleri yapamazlar. Faaliyetleri ve ilişkileri bozan aşırı davranış sergileyebilirler. Ayrıca, bu davranışları en az 6 ay boyunca evde ve kreşte olduğu gibi birden fazla ortamda sergilemelidirler.
DEHB ile yeni yürümeye başlayan çocuklar olabilir:
- Huzursuz ol
- Etrafta koş, tırman, her şeye atla
- Sürekli “hareket halindeyken” ol ya da “bir motorla sürülmüş” gibi görünmek
- Konuşmadan konuşun
- Uzun süre konsantre olamamak veya dinleyememek
- Yerleşmek, uyuklamak ve yemek için oturmak zor.
Ancak, DEHB’si olan bazı çocuklar, belirli oyuncaklar gibi, ilgilerini çeken şeylere odaklanabilir.
Gelişimin belirli aşamalarında kısa süreli dikkat, dürtüsellik, tantrum ve yüksek aktivite düzeyleri normaldir. Bir ebeveyn veya bakıcı, çocuklarının aşırı, yoğun, sık ve aile yaşamını etkileyen davranışlar sergilediğini düşünürse, değerlendirme için çocuk doktoruyla konuşmalıdırlar.
Yenidoğanlardaki DEHB tanısı
Yeni yürümeye başlayan çocuklarda DEHB’yi teşhis etmek ve değerlendirmek için hiçbir kılavuz bulunmamaktadır. Bununla birlikte, kılavuzlar, doktorun DEHB için dikkatsizlik, hiperaktivite veya dürtüsellik gibi davranış sorunları ve DEHB belirtileri gösteren 4 ila 18 yaş arasındaki her çocuğu değerlendirmesi gerektiğini belirtmektedir.
DEHB tanısı koymak için bir doktor:
- Tıbbi muayene yapmak
- Kişisel ve aile tıbbi geçmişinin yanı sıra okul kayıtlarına bakın
- Bir anketi doldurmak için aile, öğretmen, çocuk bakıcısı ve koçlardan yardım isteyin.
- DEHB kriterlerine ve derecelendirme ölçeklerine semptomları ve davranışları karşılaştırır.
Okul öncesi veya küçük çocuklarda bozukluğu teşhis etmek zordur. Dil gecikmeleri gibi geliştirme ile ilgili problemler DEHB olarak yanlış teşhis edilebilir.
Diğer tıbbi durumlar DEHB’ye benzer semptomlara neden olabilir. Bunlar şunları içerir:
- Beyin hasarı
- Öğrenme veya dil problemleri
- Depresyon ve anksiyete dahil olmak üzere duygudurum bozuklukları
- Diğer psikiyatrik bozukluklar
- Nöbet bozuklukları
- Uyku sorunları
- Tiroid problemleri
- Vizyon veya işitme problemleri
DEHB belirtileri gösteren okul öncesi ya da daha küçük yaştaki çocuklar, güvenilir bir tanıya ulaşmak için konuşma patoloğu, gelişimsel pediatrist, psikolog veya psikiyatrist gibi bir uzman tarafından değerlendirilmelidir.
Küçük çocuklar için DEHB tedavisi
Yeni yürümeye başlayan çocuklarda DEHB tedavisi için şu anda hiçbir kılavuz bulunmamaktadır.
Okul öncesi dönemde 4-5 yaş arası çocuklarda çeşitli tedaviler önerilebilir. Biri kanıta dayalı ebeveyn veya öğretmen tarafından yönetilen davranış terapisi olan davranış terapisidir.
Bir diğeri metilfenidat DEHB ilacıdır. Davranış tedavisi, çocuğun semptomlarını önemli ölçüde iyileştirmezse veya semptomlar orta ila şiddetli olmaya devam ederse, bu seçenek dikkate alınmalıdır.
İlaç reçete edilirse, bir yan etkiyi en aza indirirken maksimum fayda sağlandığından emin olmak için bir doktor çocuğa verilen dozu izleyecek ve değiştirecektir.
Davranış terapisinden sonra ikinci bir tedavi yöntemi olarak metilfenidat önerilmesine rağmen, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) bu ilacı 6 yaşın altındaki çocuklarda kullanılmak üzere onaylamamıştır. İlaç henüz bu yaş grubunda çalışılmamıştır.
Bazı araştırmalar, DEHB’nin metilfenidat gibi uyarıcı ilaçların çocukların büyümesini etkilediğini gösterirken, diğerleri bunun böyle olmadığını göstermektedir. Daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.
Ebeveynler bu ilaçlar ile kilo kaybı, uykusuzluk, iştah kaybı, duygusal patlamalar ve anksiyete gibi yan etkiler bildirmişlerdir.
Yeni yürümeye başlayan çocuklar için erken tedavi
Bir CDC yetkilisi tarafından, 2014 yılında Atlanta’daki Carter Center’daki Georgia Akıl Sağlığı Forumu’nda sunulan bir rapor, ülke çapında yerleşik kılavuzlar dışında, DEHB için 2 ila 3 yaş arasındaki 10,000’den fazla Amerikan küçük çocuğunun ilaçlanabileceğini öne sürdü.
Akıl sağlığı gözlemcisi Vatandaşlar İnsan Hakları Komisyonu tarafından toplanan veriler, DEHB ve diğer akıl sağlığı sorunları için tedavi edilen bebeklerin sayısının daha da yüksek olabileceğini ortaya koymaktadır. Onlar, DEHB ilaçlarını reçete eden 10.000 yeni çocuğa ek olarak şunları söylüyorlar:
- Anksiyete ilaçları hakkında 318,997
- Antidepresanlar üzerinde 46,102
- Antipsikotikler üzerinde 3.760
Ayrıca, 0-1 yaş arası bebekler arasında da bulunduğunu bulmuşlardır:
- 249.669 anti-anksiyete ilaçları alıyor
- 24,406 antidepresan alıyor
- 1,422 DEHB ilaçları alıyor
- 654 antipsikotik alıyor
Yeni yürümeye başlayan çocuklara veya bebeklere DEHB tedavisi için kılavuz bulunmamaktadır. Ancak, okul öncesi yönergeleri takip edildiyse, ilk önce davranış terapisi araştırılırdı.
Yukarıdaki rakamlar, bebeklerin ve yeni yürümeye başlayan çocukların overmedike olabileceğini göstermektedir. AAP ile yapılan rakamlar, okul öncesi çağdaki 2 çocuktan yaklaşık 1’inin davranış terapisi almadığını ve 4’ünde 1’inin sadece ilaçla tedavi edildiğini göstermektedir.
AAP, doktorların erken yaşta DEHB tedavisine başlama riskini, tanı ve tedaviyi geciktirme zararı karşısında ağırlaştırmaları gerektiğini belirtmektedir.
Görünüm
4 veya 5 yaşından önce DEHB tanısı konan bir çocuğu teşhis etmek zor olabilir. Ebeveyn veya bakıcıların çocuklarının DEHB’si olduğundan şüphelenmeleri durumunda, doktordan tavsiye almaları gerekir.
Bir doktor ilk olarak diğer olası koşulları dışlayacak. Değerlendirme yapıldıktan sonra, bir doktor DEHB ile bir bebek tanıtırsa, davranış terapisi hakkında tavsiye, destek ve bilgi sunacaktır. Tedavi ile DEHB belirtileri etkili bir şekilde yönetilebilir.
