Kulaklar hassas ve hassas organlardır. Ortamdaki seslerin ürettiği hava basıncındaki dakika değişikliklerini tespit eder ve bilgiyi işlemek için beyne gönderir. Kulak da dengeyi korumak için önemlidir.
İşitme duyumumuz inanılmaz derecede çok yönlüdür – seslerin en sessizini algılayabilir, gürültünün uzaklardan mı yoksa yakınlardan mı geldiğini belirleyebilir ve hayatın arka plan gürültüsünden belirli bir ses çıkartabilir.
Bu yazıda kulağın anatomisini, işitmeyi nasıl işlediğini ve işitme kaybı hakkında konuşacağız.
Nasıl duyuyoruz?
Kulak, üç bölüme ayrılabilir: dış, orta ve iç kulak. Her bölüm işitme konusunda ayrı bir rol oynar.
Dış kulak
Pinna veya kulak kepçesi olarak da adlandırılan dış kulak, görülebilen kısımdır. Asıl işi, çevredeki alandan olabildiğince fazla ses toplamaktır.
Dış ses, kulak kanalı denilen ince bir geçit içerisine girerken buradaki yolculuğuna başlar.
Orta kulak
Orta kulak gelen sesi yükseltir. Bunu timpanik membran olarak da bilinen ince bir zar olan kulak zarının yardımıyla yapar.
Kulak zarı, dış kulağı orta kulağından ayırır ve ses titreşimlerini iç kulağa iletmeye yardımcı olur.
Ses, kemikçikler adı verilen üç küçük kemikle büyütülür. Kemikçiklerin isimleri şunlardır:
- Malleus (veya çekiç): Bu kulak zarına bağlanır.
- İnci (veya örs): Bu, malleusa eklenir.
- Stapes (veya üzengi): Bu, vücuttaki en küçük kemik, incus’a bağlanır.
Ses dalgaları kulak zarına ulaştığında titreşir. Bu titreşim, kemikçikleri hareket ettirerek sesi kulağa daha da iletir.
Östaki tüpleri, orta kulakta sabit bir basıncın korunmasına yardımcı olan ince, mukoza kaplı geçitlerdir, böylece ses dalgaları doğru şekilde iletilir. Bu tüpler orta kulağı boğazın arkasına bağlar. Kulaklarınızı “patlattığınızda” duyduğunuz ses, Östaki tüplerine zorla hava tarafından yaratılır.
İç kulak
Ses, kemikçikler tarafından güçlendirildikten sonra, titreşim kokleaya girer. Bu bir salyangozun kabuğuna benzeyen ve iç kulakta bulunan küçük, kıvrımlı bir tüpdür. Koklea sıvı ile doldurulur. Saç hücrelerinde kaplanan bazilar membran olarak adlandırılan bir iç zara sahiptir. Ses sıvının yükselmesine ve düşmesine neden olur, saç hücrelerini “dalgaya binerken” yukarı ve aşağı hareket ettirir.
Her saç hücresinin üst kısmı boyunca küçük, saç benzeri çıkıntılar – stereocilia vardır. Saç hücreleri yukarı ve aşağı hareket ettikçe, stereocililer yukarıdaki yapılara çarparak eğilir. Bu, iyon kanallarını açar ve beyne gönderilen bir sinyal oluşturur.
Farklı eğimler – daha yüksek veya daha düşük – kokleanın farklı bölgelerindeki tüyleri aktive eder. Onların konumlarından, beyin sesin perdesi hakkında bilgi toplayabilir.
Ses hakkındaki bilgiler işitsel veya koklear sinir boyunca kokleadan gönderilir. Beyin sapının bir parçası olan medullaya ulaşır. Beyin sapı, boynun en yakınında bulunan beynin bir parçasıdır.
İşitsel sinir ayrıca beyinden kokleaya kadar bilgi taşır. Bu sinirin lifleri, ilgimizi çekmediğimiz sesleri bastırmamıza yardımcı olur ve pek çoğumuz arasında sadece tek bir sese odaklanmamıza izin verir. Mesela, yoğun bir odada sohbet ederken, bir kişinin sesine odaklanmamıza ve diğerlerini görmezden gelmemize yardımcı olur.
Adım ve yoğunluğu
“Saha” ve “yoğunluk” kelimelerinin anlamlarını bilmek yararlıdır çünkü bunlar sıklıkla sesle ilişkili olarak kullanılır.
Pitch – bir sesin ne kadar yüksek veya düşük olduğu – frekans olarak da adlandırılır ve hertz (Hz) cinsinden ölçülür. Hz ne kadar yüksek olursa, ses daha fazla tiz olur.
Yoğunluk, ses yüksekliği için başka bir kelimedir ve desibel cinsinden ölçülür (dB).
İnsan kulağının genellikle 20-20 Hz arasında duyulduğu söylenir. Ancak, mükemmel laboratuar koşullarında, bazı insanlar 12 Hz kadar düşük ve 28.000 Hz kadar yüksek ses duyabilir. İşitme yeteneği kişiden kişiye önemli ölçüde değişir. Özellikle yüksek frekanslar için yaşlandıkça düşüş eğilimi gösterir.
Günlük bazda duyduğumuz seslerin çoğu 250–6000 Hz aralığındadır, ancak kulaklarımız en çok 2.000–5.000 Hz civarında sesleri duymak için uyarlanmıştır.
Yoğunluğa gelince, insanlar 0–140 dB sesleri tespit edebilir. Sayıları küçük bir bakış açısı vermek için, bir fısıltı 25-30 dB civarındadır ve konuşmalar genellikle 45-60 dB’dir. Bir testere yaklaşık 120 dB’dir. 25 metre uzaktaki bir jetin sesi yaklaşık 150 dB’dir ve kulak zarlarının patlamasına neden olur.
Kulağın dengede rolü
Kulak sadece işitme için önemli değildir – denge duygumuz için hayati önem taşır. Buna vestibüler sistem denir.
Kokleanın hemen yukarısında semisirküler kanallar olarak adlandırılan üç küçük, sıvı dolu ilmek vardır. Biri yukarı-aşağı hareketi algılar, biri yan yana hareketi algılar ve diğeri eğmeyi algılar.
Yarım daire şeklindeki kanallar binlerce küçük, hassas kıl içerir. Kafalarımızı hareket ettirdiğimizde, yarım daire şeklindeki kanallardaki sıvı da hareket eder.
Akışkanlar kılları geçtikçe, bükülürler, beynimize ne tür bir hareketin devam ettiği hakkında bilgi aktarırlar.
Bu sıvının hareketi baş dönmesini açıklıyor. Bir kişi etrafa döndüğünde aniden durduğunda, sıvı bir süre hareket etmeye devam eder ve tüylere karşı itmeye devam eder. Kıllar hâlâ beyne mesaj gönderiyor, çünkü beyin hala kişinin dönüyor olduğunu varsayar.
Semisirküler kanallar ve koklea, utricle ve saccule adı verilen iki sacdan oluşan vestibül ile bir araya getirilir.Bu yapılar, başın yerçekimi ve ivme ile ilgili olarak nasıl hareket ettiği hakkında beyin bilgilerini gönderir. Örneğin, kese, asansörde yukarı ya da aşağı doğru hareket edip etmediğimizi ve uzanıp yatmadığımızı ya da ayakta durup durmadığımızı tespit etmemize yardımcı olur.
İşitme kaybı
Kulağın anatomisinin hassas karmaşıklığı nedeniyle, işitme bazı hastalıklardan, yaşam tarzı faktörlerinden ve yaralanmalardan etkilenebilir.
İşitme kaybı nispeten yaygındır ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki her 1000 kişiden yaklaşık 2 veya 3 çocuğu ve aynı zamanda ülkedeki yetişkinlerin yüzde 15’ini etkilemektedir.
İşitme kaybı iki genel türe ayrılabilir:
İletken işitme kaybı: Bu, sesin dış ve orta kulağa doğru hareket etmesinin önlenmesidir. İletken işitme kaybına orta kulaktaki sıvı, kulak enfeksiyonu, iyi huylu tümörler veya kulak kiri neden olabilir. Bu tip işitme kaybı genellikle tedavi edilebilirdir.
Sensorinöral işitme kaybı: Bu, iç kulağın zarar görmesinden kaynaklanır ve en yaygın kalıcı işitme kaybı biçimidir. Nedenleri arasında, ototoksik ilaçlar olarak adlandırılan, işitmeye toksik olan ilaçlar bulunur. Yaşlanma ve bazı genetik hastalıklar da bu tür kayıplara yol açabilir.
Bazı durumlarda, bireyin iç kulağa zarar vermesinin yanı sıra ses ileten bir problemi olacaktır. Buna karma işitme kaybı denir. İşitme kaybı iki taraflı olarak da adlandırılabilir, her iki kulağı da etkileyebilir veya tek taraflı olarak sadece bir kulağı etkileyebilir.
Aşağıda işitme kaybının meydana gelebileceği birkaç örnek daha vardır:
Yüksek sesler: Patlama gibi inanılmaz gürültülü gürültüye maruz kalmak, bir bireyin duyma yeteneğini azaltabilir.
Uzun bir süre boyunca oldukça yüksek seslere maruz kalmak, yavaş yavaş işitme oranını azaltabilir. Bu, örneğin, kulak korumasız ağır makineleri düzenli olarak kullanan kişilerde olabilir.
Yaralanma: Travmatik beyin yaralanmaları gibi bazı yaralanmalar işitme kaybına neden olabilir. Bu yaralanmalar kulak zarında bir delik veya orta kulağa zarar verebilir.
Sigara Kullanımı: Tütün içimi, sensörinöral işitme kaybı riskiyle bağlantılıdır.
Otoskleroz: Bu durum orta kulağın küçük kemiklerini etkiler. Stapes’ler yavaşça diğer kemikçikler ile birleşerek onları hareket etmelerini önler.
Ménière hastalığı: Baş dönmesi, sensorinöral işitme kaybı ve kulak çınlaması – kulak çınlaması.
Akustik nöroma: Bu tip tümör tinnitusa neden olabilir ve kulağın dolu olduğu hissini verir.
Kolesteatom: Bu, kulak içinde derinin cilt hücrelerinin anormal bir birikimidir. Nadiren de olsa, tedavi edilmezse iç kulağa zarar verebilir.
Presbycusis: Bu, yaşlandıkça gerçekleşen işitme kaybını tanımlar. Sesler daha boğuk görünebilir ve konuşmaları takip etmek zorlaşır. Sensorinöral işitme kaybının en yaygın nedenidir.
Kulak kiri nedir?
Ayrıca kulak zarı olarak bilinen kulak kiri kulak kanalında salgılanır. Cildin kurumasını önler ve kulak kanalını temiz tutar.
Earwax ayrıca bakteri, böcek, mantar ve suya karşı da koruma sağlar. Hafif asitliği ve bakteriyel hücre duvarlarını parçalayan bir enzim olan lizozimin varlığı nedeniyle antibakteriyel olduğu düşünülmektedir.
Kulak kirininin en büyük bileşeni deri katmanlarıdır. Ayrıca saç ve iki bezin salgıları içerir: kulak kanalının serum ve sebase bezleri. Kulak kirinin diğer bileşenleri yağ asitleri, alkoller ve kolesteroldür.
Kısaca
Kulaklar duyu sistemimizin karmaşık ve hassas bir parçasıdır. Çevremizdeki dünya dünyasını anlamamıza yardımcı olmak için beyinle uyum içinde çalışırlar. Sesleri o kadar iyi çözüyorlar ki, aslında, çoğumuz küçük düşünceyi duyma mucizesini veriyoruz.
