Ebola: Bilmen gerekenler

Ebola virüsü hastalığı, insanlarda ve insan olmayan primatlarda ciddi, genellikle ölümcül bir durumdur. Ebola, ailesinin bir virüsü ile enfekte olmanın neden olduğu birkaç viral hemorajik ateşten biridir.

Ebola’nın ölüm oranları, suşa bağlı olarak değişir. Örneğin Ebola-Zaire, yüzde 90’a varan bir ölüm oranına sahip olabilirken, Ebola-Reston insanlarda hiçbir zaman bir ölümcüllüğe neden olmamıştır.

Enfeksiyon, kan, vücut sıvıları ve enfekte hayvanların veya insanların dokuları ile doğrudan temas yoluyla bulaşır. Ağır hasta hastalar yoğun destekleyici bakım gerektirir. Ebola virüsü hastalığı (EVD) genellikle ani ateş, yoğun zayıflık, kas ağrısı, baş ağrısı ve boğaz ağrısı ile karakterizedir.

Ebola, hasta bireye bakarken bulaşıcı salgılara maruz kaldıklarından aileler ve arkadaşlar arasında hızla yayılma eğilimindedir. Ebola ile enfeksiyonun semptomların başlangıcına kadar geçen zaman aralığı 2-21 gün arasında değişmektedir.

Ebola hakkında hızlı gerçekler:

• Ebola zoonotik bir virüs olarak kabul edilir, yani hayvanlardan kaynaklanır ve daha sonra insanlara yayılır.
• Ebola için şu anda herhangi bir aşı mevcut değildir, ancak bazıları geliştirilme aşamasındadır.
• Ebola ça çektiği bir aşı, Gine’de 4.000 kişinin katıldığı bir çalışmada yüzde 100 etkili bulunmuştur.

Ebola belirtileri

Ebola ile enfeksiyondan semptomların başlangıcına kadar geçen zaman aralığı, 8-10 gün en sık olmasına rağmen 2-21 gündür. İşaretler ve belirtiler şunlardır:

• ateş
• baş ağrısı
• eklem ve kas ağrıları
• zayıflık
• ishal
• kusma
• karın ağrısı
• iştahsızlık

Bazı hastalar yaşayabilir:

• isilik
• kırmızı gözler
• hıçkırık
• öksürük
• boğaz ağrısı
• göğüs ağrısı
• nefes almada zorluk
• yutma güçlüğü
• vücudun içinde ve dışında kanama

Laboratuvar testleri düşük beyaz kan hücresi ve trombosit sayıları ve yüksek karaciğer enzimleri gösterebilir. Hastanın kanı ve sekresyonları virüs içerdiği sürece bulaşıcıdır. Aslında Ebola virüsü, hastalığın başlangıcından 61 gün sonra enfekte bir erkeğin sperminden izole edildi.

Ebola için tedaviler nelerdir?

Ebola için şu anda lisanslı bir aşı bulunmamaktadır. Birkaç aşı test edilmekte, ancak şu anda hiçbiri klinik kullanım için mevcut değildir.

Şu anda, Ebola tedavisi yoğun destekleyici bakım ile sınırlıdır ve şunları içerir:

• hastanın sıvılarını ve elektrolitlerini dengeleme
• oksijen durumlarını ve kan basıncını korumak
• herhangi bir karmaşık enfeksiyon için bir hastayı tedavi etmek

Ebola aşıları

Ekim 2014’te, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), ümit vaat eden iki Ebola aşılarını değerlendirmek, test etmek ve sonuç olarak lisanslamak için bir uzman danışmanlığı organize etti:

• cAd3-ZEBOV – GlaxoSmithKline bu aşıyı Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Alerji ve Enfeksiyon Hastalıkları Enstitüsü (NIH) ile işbirliği içinde geliştirdi. Takılan bir Ebola virüs geniyle şempanze türevi bir adenovirüs vektörü kullanır.
• rVSV-ZEBOV – Bu Ames, IA’da bulunan bir şirket olan NewLinkGenetics ile Kanada Halk Sağlığı Kurumu tarafından Winnipeg tarafından geliştirilmiştir. Aşı, hayvanlarda bulunan zayıflamış bir virüs kullanır; genlerinden biri bir Ebola virüsü geni ile değiştirilmiştir.

31 Temmuz 2015’te, DSÖ tarafından finanse edilen ve organize edilen bir aşı araştırmasının ön sonuçlarını yayınladı; Ebola ca Suffit aşısının, Gine’de meydana gelen ve 4.000 kişiyi kapsayan yargılamada yüzde yüz etkinliği vardı. Bu araştırmanın tam sonuçları Şubat 2017’de yayınlandı.

Bir sonraki adım, bu aşıların mümkün olan en kısa sürede ve yeterli miktarlarda, kritik ön cephe çalışanlarını korumak ve epidemin gelecekteki evriminde bir fark yaratmaktır.

Ebola önleme

Bireylerin Ebola ile nasıl enfekte olduğu hala bilinmemektedir, bu nedenle enfeksiyonun durdurulması hala zor olmaktadır. Aktarımın önlenmesi şu şekilde gerçekleşir:

• tüm sağlık çalışanlarının koruyucu kıyafet giymesini sağlamak
• Tam ekipman sterilizasyonu ve dezenfektanın rutin kullanımı gibi enfeksiyon kontrol önlemlerinin uygulanması
• Ebola hastalarının korunmasız kişilerle temasından izolasyon

Hastanelerde iğnelerin tam olarak sterilize edilmesi ve uygun şekilde bertaraf edilmesi, daha fazla enfeksiyonun önlenmesi ve salgının yayılmasının durdurulmasında çok önemlidir.

Ebola, hasta bireye bakarken bulaşıcı salgılara maruz kaldıklarından aileler ve arkadaşların arasında hızla yayılma eğilimindedir. Virüs, aynı nedenden dolayı sağlık hizmetleri ayarlarında hızla yayılabilir ve maske, önlük ve eldiven gibi uygun koruyucu ekipmanların kullanılmasının önemini vurgulayabilir.

DSÖ ile birlikte, Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC), Afrika Sağlık Hizmeti’nde Viral Kanamalı Ateşler için Ebola – Enfeksiyon Kontrolünün yayılmasını önlemeye ve kontrol etmeye yardımcı olacak bir dizi kılavuz geliştirmiştir.

Ebola’ya ne sebep olur?

Ebola, aile içindeki virüslerden kaynaklanır. Ebola zoonoz olarak kabul edilir, yani virüs hayvanlarda bulunur ve insanlara bulaşır.

İnsanlarda bir salgının başlangıcında bu bulaşın nasıl gerçekleştiği bilinmemektedir.

Afrika’da insanlar, şempanzeler, goriller, meyve yarasaları, maymunlar, orman antilopu ve porcupinler de dahil olmak üzere hastalıklı ya da ölü bulunan hayvanlarla temas ettikten sonra Ebola’yı geliştirdiler.

Kişiden kişiye bulaşma, enfekte olan biri semptomatik hale geldikten sonra gerçekleşir. Semptomların gelişmesi 2 ile 21 gün arasında sürdürebileceğinden, Ebolalı bir insan yüzlerce insanla temas halinde olmuş olabilir, bu yüzden bir salgının kontrol edilmesi zor olabilir ve hızla yayılabilir.

İnsanlarda Ebola iletimi nasıl oluşur?

Ebola’nın insanlar arasında aktarımı şu şekilde gerçekleşebilir:

• Kan, salgı, organ veya enfekte kişilerin diğer vücut sıvıları ile kırık deri ve mukoza zarları ile doğrudan temas.
• Bu sıvılarla kirlenmiş ortamlarla dolaylı temas.
• İğneler gibi kirlenmiş nesnelere maruz kalma.
• Madenlerin ölülerin bedeni ile doğrudan temas ettiği defin törenleri.
• Ebola hastalarının spermine maruz kalmak ya da hastalıktan kurtulmuş olmak – virüs, hastalıktan iyileştikten sonra 7 haftaya kadar sperma yoluyla bulaşabilir.
• Şüpheli veya doğrulanmış EVD hastaları ile temas kurun – hastaları tedavi ederken sağlık çalışanları sıklıkla enfekte olmuşlardır.

Ebola’nın böcek ısırığı yoluyla yayılabileceğine dair bir kanıt yoktur.

Ebola’nın tarihi nedir?

İlk Ebola vakaları 1976 yılında Yambükü’nde, Zaire’deki Ebola nehri yakınında (şimdi Demokratik Kongo Cumhuriyeti) ve Ndan Sudan’da eş zamanlı olarak rapor edildi.

O zamandan beri, insanlarda ve hayvanlarda Ebola’nın erüpsiyonları veya asemptomatik vakaları, salgınlar, laboratuvar kontaminasyonu ve kazalar nedeniyle aşağıdaki yerlerde aralıklı olarak ortaya çıkmıştır:

• Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DRC)
• Sudan (Güney Sudan)
• Senegal
• Birleşik Krallık
• Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
• Filipinler
• İtalya
• ispanya
• Gabon
• Fildişi Sahili
• Güney Afrika
• Rusya
• Uganda
• Gine
• Liberya
• Sierra Leone

2014 Ebola salgını, en başta Gine, kuzey Liberya ve Sierra Leone’yi etkileyen tarihin en büyüğü idi. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) salgının 11.000’den fazla ölüme neden olduğunu ve neredeyse tüm Batı Afrika’da meydana geldiğini tahmin etmektedir.

ABD’de, raporlar, bir ölüm dahil olmak üzere iki ithal vaka ve sağlık çalışanlarında yerel olarak edinilmiş iki vaka olduğunu göstermektedir.

Nijerya, Mali ve Senegal’de sağlık otoritelerinin bu vakaları içermesine ve daha fazla yayılmasını engelleyebilmesine az sayıda vaka bildirilmiştir.

Ebola salgını için risk faktörleri

Ebola ile sözleşme yapma riski düşüktür. Ne zaman enfekte olma riski daha yüksektir:

• Ebola vakalarının teyit edildiği Afrika bölgelerine seyahat.
• Afrika veya Filipinler’den ithal edilen maymunlarla hayvan araştırması yapmak.
• Ebola’ya maruz kalmış insanlara tıbbi veya kişisel bakım sağlamak.
• İnsanları Ebola ile enfekte olmuş gömü için hazırlamak.

Testler ve teşhis

WHO’ya göre, Ebola hastalarından alınan örnekler aşırı biyolojik tehlike riskidir. Test, maksimum biyolojik koruma koşulları altında yapılmalıdır.

Ebola teşhis edilemeden önce, diğer hastalıklar göz ardı edilmeli ve Ebola’dan şüphelenildiğinde hasta izole edilmelidir. Halk sağlığı uzmanlarına derhal bildirilmelidir. Ebola virüsü enfeksiyonları, bir laboratuvarda kesin testlerle, çeşitli testler yoluyla teşhis edilebilir:

• Antijen-yakalama enzim bağlantılı immünosorbent assay (ELISA) testi.
• IgM ELISA.
• Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR).
• Virüs yalıtımı.

Hastalığın daha ileri aşamalarında veya iyileşmeden sonra, IgM ve IgG antikorları kullanılarak teşhis yapılır. Ebola, ölen hastalarda diğer test yöntemleriyle geriye dönük olarak teşhis edilebilir.