Multipl skleroz, merkezi sinir sistemini etkileyen ve potansiyel olarak devre dışı bırakan bir otoimmün nörolojik durumdur.
Bağışıklık sistemi sinir liflerini koruyan miyelin kaplamasına saldırır. Bu, beyin ve vücudun geri kalanı arasındaki iletişimi bozar ve sonuçta sinirler zarar görür.
Multipl skleroz (MS), kadınları erkeklerden daha sık etkiler. Bu durum ayrıca kadınlarda erkeklerin deneyimlemediği spesifik semptomlara ve problemlere neden olabilir.
MS ve kadınlar
MS en sık 20 ila 40 yaş arasındaki kadınlarda teşhis edilir. Kadınlar erkeklerin yaptığı aynı semptomların çoğunu deneyimleyebilirken, bu durum da adet, kontrasepsiyon, hamilelik ve menopoz üzerine belirli etkiler gösterebilir.
Adet dönemleri
Bir kadının vücut ısısı bir süre önce ve bir dönemde yükselir ve bu MS’in semptomlarını etkileyebilir. MS’li kadınlar bu dönemde daha kötü hissetmeye eğilimlidir ve yorgunluk, depresyon, denge ve zayıflık gibi belirtiler daha sorunlu olabilir.
Antidepresanlar ve beta interferonlar gibi bazı MS ilaçları da adet döngüsünü etkileyebilir. Bu yan etkiler zamanla gelişse de, “lekelenme” veya düzensiz dönemlere neden olabilirler.
Bazı kadınlar, hormon bazlı kontraseptiflerin kullanımı ile dönemlerini azaltmayı veya durdurmayı tercih ederler.
doğum kontrolü
Doğurganlık MS’den etkilenmez. MS’li kadınlar genel olarak mevcut çeşitli doğum kontrol yöntemlerinden herhangi birini kullanmayı tercih edebilir.
Bir kontraseptif seçerken, kullanılan MS ilacı tipini ve eğer varsa, kontraseptif ile etkileşimini hesaba katmak önemlidir.
Cinsel sorunlar
MS’li birçok kadın cinsel ilişki sırasında uyarılma, tepki ve orgazm ile ilgili zorluklar yaşamaktadır. Bunun için mevcut tedavi yoktur, ancak yardımcı olabilecek şeyler vardır.
- Yağlama: Vajinal kuruluk MS’den kaynaklanabilir veya bazı ilaçların yan etkisi olabilir. Vajinal bir kayganlaştırıcı maddenin kullanılması, bunun rahatlatılmasına yardımcı olabilir.
- Orgazma ulaşma: MS bir kadının orgazma ulaşmasını zorlaştırabilir. Vibratör kullanmak gibi ekstra stimülasyonlar yardımcı olabilir.
Gebelik ve multipl skleroz
MS olan kadınların çoğu, bir aile kurmayı düşünebilecekleri bir zamanda teşhis edilir. Daha önce hamileliğin MS üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabileceğine inanılıyordu, ancak şimdi hamilelik sırasında nüks oranının azaldığına dair kanıtlar var. Bunun nedenleri hormon ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Hormonlar önceki seviyelerine geri döndüğünde, nükslerin doğumdan sonra artması olasıdır. Ancak, araştırmalar gebeliğin MS’in uzun dönem ilerlemesi üzerinde hiçbir etkisinin olmadığını göstermektedir.
MS’li bir kadın, MS’siz bir kadın olarak eşit bir şekilde sağlıklı bir hamileliğe sahip olma ihtimalidir.
Hamile kalmak
Dikkatli bir planlama ile MS’li bir kadının bebeği olması mükemmel bir şekilde mümkündür.
Bazı MS ilaçları hamilelik sırasında güvensiz olduğundan, genellikle tedaviyi bırakması ve gebe kalmadan önce 3 ay beklemesi önerilir. Bu, bazı ilaçları almayı durdurmak için zararlı olabileceği için bir uzmanla sıkı bir şekilde görüşülmelidir.
Doktorlar ilaç almaya devam edip etmeme konusunda tavsiyede bulunarak anneye ve bebeğe verilen risklere bakacaktır.
Hamilelik ve MS belirtileri
Bu MS belirtileri hamilelik sırasında ağırlaştırılabilir:
- Denge
- yorgunluk
- Sırt ağrısı
- Mesane ve bağırsak problemleri
Menopoz ve MS
Menopoz sırasında, yorgunluk ve mesane sorunları dahil olmak üzere bazı MS belirtileri daha da kötüleştirilebilir. Hamilelikte olduğu gibi, hormon seviyeleri de menopoz sırasında değişir.
Menopozun MS üzerindeki etkisini inceleyen yeni bir çalışma, menopozdan sonra, vücudun östrojen üretmeyi durdurduğu zaman, sakatlık düzeyinin daha hızlı artmakta olduğunu bulmuştur. HRT, vücutta östrojen seviyelerini artırarak, MS’li kadınlarda bunu geciktirmeye yardımcı olabilir.
Hormon replasman tedavileri, MS’li kadınlar tarafından tablet formunda, yamalar, jeller veya implantlarda kullanılabilir.
Genel belirtiler
Hasar düzeyine ve etkilenen sinirlere bağlı olarak MS belirtileri ve semptomları değişmektedir.
Şunları içerebilir:
- Uzamış çift görme, kısmi veya tam görme kaybı gibi görme problemleri
- Bir veya daha fazla uzuvda zayıflık veya uyuşma
- Karıncalanma veya ağrı
- titreme
- Kötü koordinasyon veya denge kaybı
- Konuşma bozukluğu
- yorgunluk
- Baş dönmesi
- Mesane ve bağırsak disfonksiyonu
Nedenleri ve risk faktörleri
MS’nin neden bazılarında ve bazılarında gelişmediği bilinmemektedir. Genetik ve çevresel faktörlerin bir karışımı nedeniyle gibi görünüyor.
MS geliştiren birinin şansını artıran bazı risk faktörleri şunlardır:
- Toplumsal Cinsiyet: Kadınlar, erkekler MS geliştirmek için yaklaşık iki kat daha olasıdır.
- Yaş: MS, genellikle 15 ile 60 yaşları arasındaki ve özellikle 20 ile 30 yaşları arasındaki kadınları etkiler.
- Aile öyküsü: Bir ebeveyn veya MS’li bir kardeş, o kişinin de MS geliştirmesi riskini artırır.
- “Öldürme hastalığı” olarak da bilinen enfeksiyöz mononükleoza neden olan virüs olan Epstein-Barr gibi virüsler
- İnflamatuar bağırsak hastalığı, tiroid hastalığı veya tip 1 diyabet gibi bazı otoimmün durumlar
- Düşük D vitamini seviyeleri
- şişmanlık
- Sigara içme: MS’in ilk semptomlarını içen ve deneyimleyen bir kişinin bunu ikinci kez deneyimlemesi daha muhtemeldir, dolayısıyla MS’i onaylar.
- Irk ve iklim: Başta Kuzey Avrupa kökenli olanlar olmak üzere beyaz insanlar MS geliştirmeye daha yatkındır.
Durum, Kanada, Kuzey Amerika, Yeni Zelanda, Güney-Doğu Avustralya ve Avrupa gibi ülkelerde en yaygın olanıdır.
Teşhis
MS’ye özgü testler olmamasına rağmen, çoğu zaman benzer belirtiler ve semptomlarla birlikte diğer durumların dışlanmasıyla tanı konur.
MS tanısı için kapsamlı bir nörolojik muayene ve tıbbi öykü gereklidir. Bunu yapmak için aşağıdaki testler de kullanılır:
- Benzer semptomları olan diğer hastalıkları dışlamak için kan testleri
- MRI taraması, beyin ve omurilikte olası lezyonları tanımlamak için
- Lomber ponksiyon, antikorlar veya diğer enfeksiyonlar için spinal kanaldaki sıvıyı test etmek
- Uyarana cevap olarak sinir sistemi tarafından üretilen elektrik sinyallerini kaydeden testler
tedavi
MS için herhangi bir tedavi olmamasına rağmen, semptom yönetimine yardımcı olabilecek ve saldırılardan daha hızlı iyileşmeye yardımcı olabilecek tedaviler vardır. Çok hafif semptomları olan bazı kişiler herhangi bir tedavi şekli gerektirmez.
Tedaviler şunları içerir:
- Relapsing-remitting MS’nin ilerlemesini modifiye edecek tedaviler (bu, primer-ilerleyen MS ile mümkün değildir)
- Sinir inflamasyonu azaltmak için kortikosteroidler
- Yorgunluğu azaltmak için ilaçlar
- Germe ve kuvvetlendirme egzersizleri
- Özellikle bacaklarda kas sertliğini veya spazmlarını rahatlatmak için kas gevşeticiler
- MS ile ilişkili sorunlar, depresyon, cinsel işlev bozukluğu ve bağırsak veya mesane kontrolü gibi ilaçlar
Hastalığı değiştiren terapiler kullanırken, insanların doğru olanı seçmesi önemlidir. Bunu yapmak, hastalığın ne kadar süredir var olduğu, diğer MS tedavilerinin etkili olup olmadığı ve çocuk sahibi olup olmadığı gibi birçok faktöre bağlı olacaktır.
Bu terapilerin bir kısmının MS’in bazı belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabileceğini gösteren bazı kanıtlar vardır:
- Masaj
- Refleksoloji
- Tai Chi
- Manyetik alan terapisi
- Nöral terapi
- Kas spastisitesi ve ağrı için oral kenevir özü