Empati, değerli bir ahlaki ve sosyal kaynaktır. Dostluklar oluşturmamıza, muhtaçlığı önemsememize ve zalim olmamıza yardımcı olur. Ama empati kurarken beynimizde neler oluyor? Nörobilim, neden umursadığımızı açıklamamıza yardım edebilir mi?
13 Eylül 1848’de, bir demiryolu inşaat kazasında, bir patlayıcı 25 yaşındaki ustabaşı Phineas Gage’in kafatasından demir çubuk sürdü.
Adam hayatta kaldı ve 12 yıl daha yaşamaya devam etti, ancak kazada onu kaba ve düşüncesiz bir insana dönüştürdü.
Burada Gage’in doktorunun hastanın davranışındaki değişiklikleri tarif ettiği şudur: “O, daha önce onun gelenekleri olmayan en kaba küfürde zaman zaman huzursuz, saygısızdır, tezahür eder, ancak arkadaşları için küçük bir münasebettir; arzuları ile çatışıyor. “
“Bu bağlamda, aklı radikal bir şekilde değişti, bu yüzden arkadaşlarının ve tanıdıklarının ‘Artık Gage olmadıklarını’ söyledi.
“Empati” terimi 60 yıl sonrasına kadar ele alınmamış olmasına rağmen, kaza bilim adamlarının başka bir kişinin duygularını paylaşma kabiliyetinin derin nörolojik köklere sahip olduğunu gösterdi.
Kitabında, Birleşik Krallık’ta Cambridge Üniversitesi’nde gelişimsel psikoloji profesörü olan Simon Baron-Cohen, modern sinirbilimin 19. yüzyıl olayını nasıl aydınlattığını açıklıyor.
100 yıldan daha uzun bir süre sonra, modern fonksiyonel MRI (fMRI) makinelerini kullanarak araştırmacılar, demir çubuğun, ventromedial prefrontal korteks (vMPFC) olarak bilinen bir beyin bölgesine girdiğine karar verdiler.
Baron-Cohen’in açıkladığı gibi, bu empati oluşturmak için “sorumlu” nöral devrede yer alan 10 beyin bölgesinden biridir. Bu beyin devresinin anahtar bir unsurunu yaralayarak kaza, Gage’i empati hissetme yeteneğinden mahrum etti.
Öyleyse, nörobilim, bazılarının diğer insanlarımıza karşı niçin başkalarının değil, neden diğer insanlara karşı düşünceli olduğunu açıklamaya yardım edebilir mi? Öyleyse nasıl? Empati yeteneğimizi etkilediği tespit edilen diğer beyin bölgelerinin bir kısmını ele alıyoruz.
Empati beyin devresi
Kitabında Prof. Baron-Cohen, bizi empatide yer alan beyin devresinden geçirir. Empatinin, keşfedilecek daha çok, en az 10 beyin bölgesinde meydana geldiği konusunda nörobilimsel bir fikir birliği olduğunu söylüyor.
Modern beyin tarama teknolojisinin ortaya koyduğu gibi, bu aynı beyin bölgelerinin çoğu, sadece bir duyum yaşadığımızda veya kendimizi hissettiğimizde değil, aynı zamanda başkalarının deneyimlediğini gördüğümüzde de aktif hale gelir.
Devredeki ilk “durak”, medial prefrontal korteks (MPFC) – yani beynimizin “sosyal merkezi” dir. Baron-Cohen’in açıkladığı gibi, dorsal MPFC’nin diğer insanların düşünceleri ve duygularını kendi başımıza olduğu gibi düşünmeye dahil olduğu görülmüştür; oysa, ventral MPFC, insanlar kendilerini diğerlerinden daha fazla düşündüklerinde oldukça aktif görünmektedir.
VMPFC’nin başka rolleri de olabilir. Iowa City of Iowa Tıp Fakültesi Nöroloji Bölümü’nden Antonio Damasio, vMPFC’mizin duygusal eylemleri belirli eylemlere bağlayan ve saklayan bir duygusal banka olarak hareket edebileceğini öne sürdü.
Örneğin, şiddetli veya duygusal olarak üzücü olan görüntülerle karşılaştığı zaman, vMPFC aktive olur ve kalp hızını arttırmak gibi vücutta fizyolojik değişikliklere neden olur. Ancak Damasio’nun da gösterdiği gibi, bu bölgedeki yaralanmaları olan hastalar bu şekilde bu görüntülere daha az tepki veriyor.
VMPFC, sözde orbitofrontal korteks ile örtüşür. Baron-Cohen ve ekibi, bu alanda yaralanan kişilerin, bir kişinin sosyal sahte pas yaptıklarında ya da sosyal olarak engelsiz olma eğiliminde olduklarında (Phineas Gage’in yaptığı gibi) zorlanmadığını gösteren ilk kişilerdi.
Empati devresinin hemen altında inferior frontal girus (IFG) bulunur. Çalışmalar, bu bölgedeki has- taların, diğer insanların yüzlerindeki duyguları tanımakta zorlandıklarını göstermiştir.
Buna ek olarak, araştırmacılar, empati katsayısı ölçeğinde yüksek oranda puan alanların ve IFG’lerinin duygusal ifadelere baktıklarında ne kadar aktif oldukları arasında pozitif bir korelasyon bulmuşlardır.
Tıpkı IFG gibi, amigdala da yüz ifadelerini tanımakta rol oynar. Limbik sistemimizin önemli bir parçası olan amygdala, duygusal öğrenme için çok önemlidir ve ünlü bir nörolojik durum, amigdalada hasarı korkutucu ifadeleri tanımaksızın bir hasta bırakabileceğini göstermiştir.
Benzer şekilde, feol anterior singulat korteksindeki (cACC) nöronlar, bir insan acı çekerken olduğu gibi ağrıyla karşılaştığı zaman fMRI tarafından “yanar” olarak gösterilmiştir. Anterior insula da benzer durumlarda aktive edilir.
Bu alanların her ikisi de kendimizi başka bir kişinin ayakkabısına koymamıza ya da Dr. John Lewis’in aşağıdaki videoya koyduğuna ve başka bir kişinin kendi kafalarımızdaki acı verici deneyimini “model” etmemize olanak sağlıyor gibi görünüyor.
Doğru tempoparietal kavşak (RTPJ), Prof. Baron-Cohen kitabında açıklamaya devam ediyor, filozofların “akıl teorisi” olarak adlandırdıkları, yani başka bir insana niyet atfetme süreci ile derinden ilgileniyor gibi görünüyor.
İlginçtir ki, bazı deneyler, bu alandaki hasarın insanlara, odada bulunmasa bile, başka birinin odada bulunmasının garip, hayalet duygusu verebileceğini göstermiştir.
RTPJ’nin yanında, başkasının bakışının yönünü takip etmemizi sağlayan bir beyin bölgesi olan posterior superior temporal sulkus bulunur. Empati için bir başka alan anahtarı, bir kişinin fiziksel acı içinde başka bir kişiyi gördüğü zaman ve aynı zamanda kendimizi dokunsal bir deneyime sahip olduğumuz zaman da aktive olan somatosensör korteksidir.
Sonunda empatimiz, “ayna nöronları” ağımız olmadan bozulacaktı. Bu, inferior parietal lobül (IPL) ve inferior parietal sulkus (IPL’nin arkasında yer alan) ile bağlanan IFG ve frontal operculumdan (sadece IFG’nin üzerinde yer alır) oluşur.
Ayna nöronları, başkalarının hareketlerini taklit ettiğimizde aktif hale gelen beyin hücreleridir. Bunlar, “bukalemun etkisi” veya duygusal bulaşma olgusundan sorumludur – bir başkasının gülüşünü gördüğümüz zaman istemeyerek esneme ya da gülümseyen olma.
Son keşifler ve çözümsüz bulmacalar
Daha yeni bulgular, diğer insanlara neden önem verdiğimizi açıklayan zengin nörobilimsel duvar halısını tamamlamaktadır. Örneğin, yakın zamanda ACC’nin empati devresi için anahtar olduğu fikrini destekleyen bir çalışmada bildirilmiştir.
Daha spesifik olarak, bu çalışma, insanların “cıvıl cıvıl cıvıl cıııııııııııııııııııııııııııııııııııı” ı öğrenince, alt-geneli ACC’nin aktive olduğunu göstermektedir
Başka bir çalışma, sağ supramarjinal girusun bencilliğimizi kontrol altında tutmaya yardımcı olduğunu göstermiştir. Beyin alanı, kendi çıkarlarımız ve hislerimizi diğer insanlarınkinden ayırmamızı sağlar ve bu bölgeden dolayı, kendi hayatımızdan mutlu olduğumuzda bile, bir başkasının üzüntüsünü paylaşabiliyoruz.
Empatiyi düzenleyen beyin bölgeleri hakkında çok fazla konuştuk ancak hormonlar da rol oynamaktadır. Son zamanlarda yapılan bir çalışmada, bilim adamları, “sevgilerle fiziksel temas sırasında salgıladığımız için” sevgi “ya da” bağlanma “hormonu olarak bilinen oksitosinin, empati yeteneğimiz açısından çok önemli olduğunu buldular.
Ancak tüm bu ilerlemelere rağmen, keşfedilecek çok şey var. Bu konuya değinen Prof. Baron-Cohen, “Aynı ortamda iki özdeş ikiziniz varsa, neden birinin diğerinden daha fazla empati alması gerekir?” Dedi.
“Aynı ebeveyni / ebeveyni her bir ikize nasıl davrandığını da içeren sosyal deneyimlerinde farklılıklar olabilir […] veya epigenetik faktörler olabilir.”
“Empati’deki bireysel farklılıklar hakkında hala çok az şey biliyoruz. […] Bu bulmacaları çözmek için zarif deneysel araştırmaya ihtiyacımız var.”
Simon Baron-Cohen
Empatimizi geliştirmek için neler yapabiliriz?
Tarih bize öğrettiği gibi, kendimizden farklılık duyanlar için yetersiz empati bazen savaşlara yol açabilir ve hatta bizi diğer insanlara karşı zulümler yapmaya zorlayabilir. Bu, aşağıdaki videoda, “çatışma çözümü için en değerli kaynağımız” olarak empati için Prof. Baron-Cohen’i teşvik etti.
“Empati erozyonu” insanlara dost insanlara son derece zalimce davranmalarına rağmen, iyi haber empatinin öğrenebileceğimiz bir şey olmasıdır.
Yakın zamanda yapılan bir araştırma, tipik olarak “tuhaf” veya “öteki” olarak algıladığımız bir grubun üyeleriyle olan birkaç etkileşimin beyinde bir “öğrenme etkisi” tetikleyebildiğini ve bize farklı görünenlerin empatik yanıtını artırabildiğini göstermektedir.
Öyleyse empatimizi genişletmek için yapabileceğimiz bazı pratik şeyler neler? Bir şey için hep daha fazla roman okuyabiliriz; Yakın zamanda yapılan bir başka çalışma, daha fazla kurgu okumak, hayal gücümüzü bir fMRI makinesinde gerçekte gözlemlenebilecek seviyelere uyarabileceğini ve empatik testlerde sürekli olarak daha fazla kurgu puanı okuyan kişilerin daha yüksek puan aldığını ileri sürmektedir.
Empati’yi geliştirmek için neler yapabileceğimize değinen Prof. Baron-Cohen, empati kurmanın aslında okullarda öğretilebileceğini öne sürüyor. Diyor ki, “Okul müfredatı genellikle empati dersleri içermiyor ama bunlar denenebilir.”
“İsrail ve Filistin’de bir örnek, El Yardımseverliği ‘nin […] önemli bir yardımcısıdır. […] Burada çocuklar, kendilerinden başka bakış açıları olduğunu öğrenirler, […]’ düşmanın ‘aslında, belki de Kendinizi de tehdit altında hissedin ve […] biriyle aynı fikirde olmasanız bile, bunu nazikçe veya sevgiyle yapabilirsiniz.
Simon Baron-Cohen
